(ਸਮਾਜ ਵੀਕਲੀ)
ਪੁਸਤਕ :- “ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੰਡ (1947) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ “
ਲੇਖਕ :- “ਗਿਆਨੀ ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ ਵੰਗੜ”
ਸੰਪਰਕ :- 8146336696
ਪ੍ਰਕਾਸਨ :- ਦੀ ਪ੍ਰਿੰਟ ਐਕਸੱਲ ਸੁਮੀਤ ( ਫਰੀਦਕੋਟ )
ਮੁੱਲ :-100 ਰੁਪਏ ਪੰਨੇ :- 55
ਪੰਜਾਬ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ‘ਯੁੱਧਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ’ ਰਿਹਾ । ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਲਿਖਵਾਈਆਂ । ਪਰ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਡੋਲੇ । ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਨਾਮ ‘ਪੰਚਨਾਦ’ ਸੀ । ਯੁੱਧਾਂ ਕਾਰਨ ,ਇਸਨੂੰ ‘ਖੜਗ ਭੁੱਜਾ’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਯੁੱਧਾਂ ਕਰਕੇ , ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਉਤਰਾਅ , ਚੜ੍ਹਾਅ , ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਕ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ।
ਆਓ ਅਸੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਲੇਖਕ ‘ ਗਿਆਨੀ ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ ਵੰਗੜ ਜੀ’ ਦੀ ਸੱਤਵੀਂ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਪੁਸਤਕ ” ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੰਡ (1947) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ” ਬਾਰੇ । ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਇਤਹਾਸਿਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਸੰਨ 1947 ਵਿੱਚ ,ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਦੁਖਾਂਤ ਵਾਪਰਿਆਂ , ਜਿਸ ਵਿੱਚ 10 ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ , ਇਨਸਾਨੀ ਜਾਨਾਂ ਗਈਆਂ । ਲੋਕ ਘਰੋਂ ਬੇ-ਘਰ ਹੋ ਗਏ । ਜਦੋਂ ,ਉਸ ਘੜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ , ਅੱਖਾਂ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਨਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ । ਪੰਜਾਬ ਦੇ ,ਦੋ ਹਿੱਸੇ ਹੋ ਗਏ । ਅੱਜ ਵੀ , ਦੋਵੇਂ ਪੰਜਾਬਾਂ ਦੇ ਜਖ਼ਮ ਅੱਲੇ ਨੇ ।
ਲੇਖਕ ‘ਗਿਆਨੀ ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ ਵੰਗੜ ਜੀ’ ਨੇ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਚ’ ਪੁਰਾਤਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ , ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ , ਪੈਪਸੂ ਕੀ ਸੀ? , ਇਸ ਦੀ ਕਿਉਂ ਲੋੜ ਪਈ ? ਸਾਡੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਰਸਮ ਰਿਵਾਜ , ਟੋਟਕੇ ਆਦਿ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ , ਪੁਸਤਕ ਚ’ ਇੱਕ ਟੋਟਕਾ ਦੀਵਾ ਬੁਝਾਉਣ ਵੇਲੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ , ਜਿਵੇਂ
ਜਾਹ ਦੀਵਿਆਂ ਘਰ ਆਪਣੇ , ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਉਡੀਕੇ ਬਾਰ,
ਜਾਈਂ ਪਛੇਤੇ ਆਈ ਸਵੱਖਤੇ , ਵਸਦੇ ਰਹਿਣ ਦੁਆਰ ।
ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਤੇ ਤੁਲਸੀ , ਪਿੱਪਲ , ਔਲੇ , ਮੀਂਹ ਪਵਾਉਣ , ਮੀਂਹ ਹਟਾਉਣ , ਗੜ੍ਹੇ ਹਟਾਉਣ ਆਦਿ ,ਕਈ ਟੋਟਕਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਬੱਦਲ ਵਰ੍ਹਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦਾ ਫਾਰਮੂਲਾ ਜੋ ਕਿ “ਪੰਡਿਤ ਦੁਰਗਾ ਦਾਸ ” ਅਬੋਹਰ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕਰਦੇ , ਲੇਖਕ ਨੇ ਖੁਦ ਦੇਖਿਆਂ , ਜੋ ਉਕਤ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ ਗਿਆਨੀ ਵੰਗੜ ਜੀ’ ਨੇ ” ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਬਾਵਾ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਆਇਆ ?”, ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਾਵੇ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ‘ਆਲਮ ਲੁਹਾਰ’ ਨੇ , ਆਪਣੀ ਬੁਲੰਦ ਆਵਾਜ਼ ਚ’ ਗੀਤ ਗਾਇਆ ,ਜੋ ਬਹੁਤ ਮਕਬੂਲ ਹੋਇਆ । ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ‘ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਾਵੇ’ ਤੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਗਏ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚ’ “ਛੱਲੇ”, ਨੂੰ ਕਈ ਗਾਇਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ।
‘ਗਿਆਨੀ ਵੰਗੜ ਜੀ’ ਆਪਣੀ , ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਚ’ ਅਜੋਕੇ ਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਪੰਜਾਬ ਚ’ ਔਰਤਾਂ , ਮਰਦਾਂ ਦੁਆਰਾ , ਨੱਕ ,ਕੰਨ ,ਗਲੇ , ਵਾਲਾਂ ਤੇ ਪੈਰਾਂ ਚ’ ਪਹਿਨੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ,ਓਨਾਂ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦਾ ,ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਸਮਝਾਇਆ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ,ਇੱਕ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਗੀਤ ਹੈ ,
ਤੇਰੇ ਲੌਂਗ ਦਾ ਪਿਆ ਲਿਸ਼ਕਾਰਾ ਕਿ ਹਾਲੀਆ ਨੇ ਹੱਲ ਡੱਕ ਲਏ ,
ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ , ਇੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ਗਾਇਕਾਂ “ਸਰਵਜੀਤ ਕੌਰ ਜੀ” ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ਗਾਇਕ ਤੇ ਅਦਾਕਾਰ “ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਜੀ” ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ‘ਮਾਮਲਾ ਗੜਬੜ ਹੈ”, ਵਿੱਚ ‘ਘੋੜੀ’ ਗਾ ਵਾਹ ਵਾਹ ਖੱਟੀ । ਓਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਮਕਬੂਲ ਗੀਤ ,
“ਕੋਕਾ ਘੜਵਾ ਦੇ ਵੇ ਮਾਹੀਆ ਕੋਕਾ”
ਵਰਗੇ ਲੋਕ ਗੀਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ , ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਅਮਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ,ਓਨਾਂ ਪੁਸਤਕ ਤੇ ਗੀਤਾਂ ਚ’ ਕੀਤਾ , ਅਜੋਕੀ ਪੀੜ੍ਹੀ , ਉਸ ਬਾਰੇ ਨਾ ਜਾਣੂ ਹੈ ।
‘ਗਿਆਨੀ ਵੰਗੜ ਜੀ’ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸਖੀ ਸ਼ਾਹ ਬਾਜ਼ ਕਲੰਦਰ ਕੌਣ ਸੀ ? , ਪੇਡੂ ਤੋਲ ਬਾਰੇ , ਤੋਲ ਕਹਾਵਤਾਂ , ਰੁਪਏ ਦੀ ਬਣਤਰ , ਰੁਪਏ ਪੈਸਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ , ਖ਼ਮੀਰੀਆਂ -ਪਤੀਰੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਕੀ ਹਨ? , “ਛੱਲਾਂ” ਕੌਣ ਸੀ ? , ਕੁਝ ਪੋਠੋਹਾਰ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬੜ੍ਹੇ ਹੀ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਹੈ । ‘ਗਿਆਨੀ ਵੰਗੜ ਜੀ’ ਨੇ ਪੋਠੋਹਾਰ ਇਲਾਕੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ , ਕੁਝ ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ।
‘ਗਿਆਨੀ ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ ਵੰਗੜ ਜੀ’ ਨੇ ਬੜੀ ਹੀ ਸਧਾਰਨ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਰਤ , ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਹਰ ਪਾਠਕ ਦੀ ਸਮਝ ਪੈਦੀ ਹੈ । ਪਾਠਕ , ਇਸਨੂੰ ਸਿਰ ਮੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ , ਮੁਹੱਬਤ ਬਖਸ਼ਣਗੇ ।
‘ਗਿਆਨੀ ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ ਵੰਗੜ ਜੀ’ ਲਈ ,ਮੇਰੀਆਂ ਦੁਆਵਾਂ , ਓਹ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਝੋਲੀ ਚ’ ਪੁਸਤਕ ਰੂਪੀ ਪਿਆਰ ਪਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣ । ਆਮੀਨ
ਸ਼ਿਵਨਾਥ ਦਰਦੀ
ਸੰਪਰਕ :- 9855155392
