ਬੋਧੀਸਤਵ ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ

ਸਮਾਜ ਵੀਕਲੀ

ਰਾਜੇਸ਼ ਚੰਦਰ

(ਮਾਘ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵਾਲੇ ਦਿਨ, ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਅਨੱਤ ਸੰਜਨਾ ਸੁਤ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸੇ ਦਿਨ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇ ਛਪਾਲ ਚੈਤਯ ਵਿੱਚ, ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸਨੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ – ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਤਥਾਗਤ ਮਹਾਪਰਿਨਿਰਵਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਗੇ। ਅਤੇ ਇਹ ਮਾਘ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਉਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਤਥਾਗਤ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਰਾਣਸੀ ਵਿੱਚ ਧੰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਬੁੱਧ ਧੰਮ ਦੀ ਇੱਕ ਧਾਰਾ ਹਨ। ਮੈਂ ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਜਯੰਤੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।)

ਸੰਤ ਰਾਇਦਾਸ ਬੁੱਧ ਧੰਮ ਦੀ ਇੱਕ ਧਾਰਾ ਹੈ। ਬਾਹਰੋਂ ਉਹ ਬੋਧੀ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦਾ ਪਰ ਡੂੰਘਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਉਸਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਬੁੱਧ ਦਾ ਧੰਮ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੁੰਦਾ ਜਾਪਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਵੇਂ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਵੇਂ ਸੰਪਰਦਾ ਜਾਪਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਜੜ੍ਹਾਂ ਬੁੱਧ ਦੇ ਧੰਮ ਵਿੱਚ ਸਨ।

ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਪਰਦਾ ਸਹਜਯਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਹਜਯਾਨ ਤੋਂ, ਭਗਤੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਮੱਧਯੁਗੀ ਕਾਲ ਦੇ ਸੰਤ ਹਨ – ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ, ਸੰਤ ਕਬੀਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ।

ਜੇਕਰ ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਦੇ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਦੋਹਿਆਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਚੰਦਰਿਕਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਜਿਗਿਆਸੂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ‘ਤੇ ਲਿਖੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ:

ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਰਘੂ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਘੁਰਬਿਨੀਆ ਜਾਂ ਕਰਮਾ ਦੇਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਸਾਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਭਾਂਤੇ ਰੇਵਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਸਾਰਨਾਥ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਬੇਔਲਾਦ ਜੋੜਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਭਿਕਸ਼ੂ ਨੇ ਦਾਨ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਮਝਾਈ। ਦਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਇਸ ਜੋੜੇ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਭੰਤੇ ਰੇਵਤ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਠੇ ਪਕਵਾਨ ਵਜੋਂ ਖੀਰ ਖੁਆਈ।

ਇਸ ਭੋਜਨ ਦਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਮਾਂ ਕਰਮਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਭੰਤੇ ਰੇਵਤ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ, ਜੋੜੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਰੇਵਤਾਦਾਸ ਰੱਖਿਆ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਹੋ ਕੇ ਰਵਦਾਸ, ਰੈਦਾਸ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਦਾ ਬੁੱਧ ਧੰਮ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਬੰਧ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਚੇਲੇ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਜਦੋਂ ਰੈਦਾਸ ਬਾਲਗ ਹੋਇਆ, ਭੰਤੇ ਰੇਵਤ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਰੈਦਾਸ ਦੇ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਦੋਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹਨ:

• रैदास बाम्हन मति पूजिए,जो होवै गुनहीन।
  पूजिहि चरन चण्डाल के, जऊ होवै गुन परवीन।।
• रैदास उपजई सब एक बूँद ते, का बाम्हन का सूद।
  मूरिखजन न जानहिं, सभ मह राम मजूद।।
• रैदास इक ही नूर तो, जिमि उपज्यो संसार।
  ऊँच-नीच किहि बिधि भये, बाम्हन अरु चमार।।
• रैदास जनम के कारने, होत न कोऊ नीच।
  नर को नीच कर डारि है, ओछे करम की कीच।।

ਰੈਦਾਸ ਦੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਿਲਕੁਲ ਉਹੀ ਹਨ ਜੋ ਬੁੱਧ ਨੇ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਹੇ ਸਨ:

न जच्चा होति वसलो, न जच्चा होति ब्राह्मणो।
कम्मा होति वसलो, कम्मा होति ब्राह्मणो ।।

– ਕੋਈ ਵੀ ਜਨਮ ਤੋਂ ਅਛੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਜਨਮ ਤੋਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਹੈ। ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਅਛੂਤ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

दया भाव हिरदै नहीं,भखहिं पराया मास।
ते नर नरक महं जाइहिं, सत भाषै रैदास। ।

ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੇ ਇਸ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ –
पाणातिपाता वेरमणि सिक्खापदं समादयामि- ਮੈਂ ਜੀਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ।

ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ-
सुरामेरय मज्ज पमादट्ठाना वेरमणि सिक्खापदं समादयामि – ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ।

ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ:

रैदास मदुरा का पीजिये,जो चढ़े उतराए।
नांव महारस पीजिये, जो चढ़े नहिं उतराए।।

ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ, ਸੰਤ ਕਬੀਰ ਅਤੇ ਮੱਧਯੁਗੀ ਕਾਲ ਦੇ ਕਈ ਸੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਰਾਮ, ਸ਼ਿਆਮ, ਗੋਵਿੰਦ, ਗਿਰਧਰ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਸ਼ਟ (ਇੱਛਤ ਦੇਵਤਾ) ਅਤੇ ਆਰਾਧਿਆ (ਪੂਜਿਤ ਦੇਵਤਾ) ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਰਵਿਦਾਸ ਨੂੰ ਬੋਧੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਝਿਜਕਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਝਿਜਕ ਨੂੰ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ, ਉਸਦੇ ਗੁਰਭਾਈ, ਸੰਤ ਕਬੀਰ ਨੇ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ:

राम नाम सब कोई जपे, ठग ठाकुर अरु चोर।
जो नाम साधु जपे सोई नाम कुछ और ।।

ਜਿਸ ਰਾਮ ਦੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਉਹੀ ਰਾਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਅੱਜ ਹੰਗਾਮਾ ਅਤੇ ਦੰਗੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਰਾਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਗਿਆਨ ਹੈ, ਨਿਰਵਾਣ ਹੈ:

ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ:

कहि रैदास समुझि रे संतों, इह पद है निरवान।
इहु रहस कोई खोजै बूझै, सोइ है संत सुजान।।

ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਦੇ ਛੰਦਾਂ ਅਤੇ ਭਜਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੀ ਬੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:

कहि रैदास तजि सभ त्रस्ना…

ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਸਾਰੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਛੱਡਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ- तन्हानं खय मज्झगा- ਇੱਛਾ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਗਈ ਹੈ…

ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਲਾਲਸਾ ਇੱਕ ਬੋਧੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਹੈ। ਧੰਮਪਦ ਵਿੱਚ ਲਾਲਸਾ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਅਧਿਆਇ ਹੈ – तन्हा वग्गो अर्थात तृष्णा वर्ग।
ਉਹੀ ਸੰਤ ਰਾਇਦਾਸ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ-
कहि रैदास तजि सभ त्रस्ना…

ਵਿਪਾਸਨਾ ਸੰਤ ਰਾਇਦਾਸ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਵਿਪਾਸਨਾ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ – ਨਾ ਤਾਂ ਸੁਹਾਵਣੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲਗਾਵ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਝਾ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਘ੍ਰਿਣਾ, ਸਗੋਂ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ।
ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਭਾਵਨਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ:

राग द्वेष कूं छाड़ि कर, निह करम करहु रे मीत।
सुख दुःख सभ महि थिर रहिं, रैदास सदा मनप्रीत।।

ਉਹ ਵਿਪਾਸਨਾ ਦੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਡੂੰਘੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਭਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ:

गगन मण्डल पिय रूप सों, कोट भान उजियार।
रैदास मगन मनुआ भया, पिया निहार निहार ।।
ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਸੁੱਖ, ਦੁੱਖ, ਲਾਭ, ਨੁਕਸਾਨ ਆਦਿ ਨੂੰ ਲੋਕ ਧਰਮ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਧੰਨ ਹਨ ਉਹ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਾਰਿਕ ਕਰਤੱਵਾਂ ਤੋਂ ਅਡੋਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ:

फुट्टस्स लोक धम्मेहि चित्तं यस्स न कम्पति।
असोकं विरजं खेमं, एतं मंगलमुत्तमं।।

– ਜਿਸਦਾ ਮਨ ਸੰਸਾਰਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੈ, ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸ਼ੁਭ ਹੈ।

ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਨੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ:

सुख दुःख हानि लाभ कौ, जऊ समझहि इक समान।
रैदास तिनहि जानिए, जोगी संत सुजान।।

ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ‘ਸਤੀ’ ਜਾਂ ਯਾਦ ਮੱਧਯੁਗੀ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੂਰਤੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਸਮਯਕ ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਨੂੰ ਸੰਤ ਰਾਇਦਾਸ ਨੇ ਸੁਰਤਿ ਜਾਂ ਸੁਰਤ ਕਿਹਾ ਹੈ:

सुरत शब्द जऊ एक हो, तऊ पाइहिं परम अनन्द ।
रैदास अंतर दीपक जरई, घर उपजई ब्रम्ह अनन्द ।।

ਇਹ ਬ੍ਰਹਮ ਆਨੰਦ ਕੀ ਹੈ? ਬ੍ਰਹਮ ਵਿਹਾਰ ਬ੍ਰਹਮ ਆਨੰਦ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਿਹਾਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦੋਸਤੀ, ਦਇਆ, ਮੁਦਿਤਾ, ਉਪੇਖਾ।

ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਸਮਯਕ ਸਮਾਧੀ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਮਾਰਗ ਦੇ ਅੱਠ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਸਮਾਧੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ:

समाधि थिति संत जन, अपनहु अप्प मिटांहि।
जिमी गंगा समुद मिलि, रैदास समुदहि विलांहि ।।

ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਇਸਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ:

जहं अंध विस्वास है, सत्त परख तहं नांहि ।
रैदास संत सोई जानिहै, जौ अनुभव होहि मन माहि।

ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ:

मनो पुब्बंगमा धम्मा मनो सेट्ठा मनोमया…

– ਮਨ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂ ਹੈ, ਮਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ…

ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਸੀ:

मन ही पूजा मन ही धूप,
मन ही सेऊ सहज सरूप।

ਅਤੇ

मन चंगा तो कठौती में गंगा …

ਜੇ ਮਨ ਪਵਿੱਤਰ ਹੈ ਤਾਂ ਕਠੌਤੀ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਹੈ। ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਬੁੱਧ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹਨ।

ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਦਾ ਫੈਲਾਅ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ – ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ ਅਭੰਗਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤਿੱਬਤ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਚੁਰਾਸੀ ਸਿੱਧਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਚੁਰਾਸੀ ਸਿੱਧਾਂ ਦੇ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਵਰਣਨ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਚੁਰਾਸੀ ਸਿੱਧਾਂ ਦੇ ਵਰਣਨ ਵਿੱਚ, ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਚੌਦਾਂ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਰਣਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਿੱਥ ਨੂੰ ਤੋੜਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਦੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਾਨੰਦ ਸਨ। ਤਿੱਬਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਸੰਤ ਕਬੀਰ ਅਤੇ ਸੰਤ ਰਵਿਦਾਸ ਦੇ ਗੁਰੂ ਜਲੰਧਰ ਨਾਥ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਸੀ।

ਇਸ ਲਈ, ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੰਤ ਰੈਦਾਸ ਨੂੰ ਬੋਧੀਸਤਵ ਰੈਦਾਸ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।

ਸੰਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਤਥਾਗਤ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਮੰਨਦੇ ਸਨ।

ਸੰਤ ਰਾਇਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਹੇ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ

“अजामिल, गज, गणिका, तारी
काटी कुंजीर पाश
ऐसे गुरमते मुक्त किये तू क्यों न तरे रैदास!”

– ਅਜਾਮਿਲ ਅਰਥਾਤ ਅੰਗੁਲੀਮਲ, ਹੇ ਤਥਾਗਤ, ਤੂੰ ਅੰਗੁਲੀਮਲ ਵਰਗੇ ਹਿੰਸਕ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

ਹੇ ਤਥਾਗਤ, ਤੂੰ ਪਾਗਲ ਹਾਥੀ ਗਜ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਹੇ ਤਥਾਗਤ, ਤੁਸੀਂ ਗਣਿਕਾ ਅਮਰਪਾਲੀ ਦੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਬਣੇ, ਉਸਦੇ ਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਭਿੱਖੂ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਏ। ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਬਣ ਗਏ, ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਰੈਦਾਸ ਦੇ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋ?

ਸੰਤ ਰਵਿਦਾਸ ਨੇ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਐਲਾਨਿਆ ਸੀ। ਸੰਤ ਰਵਿਦਾਸ ਅਤੇ ਸੰਤ ਕਬੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਹੇ ਵਿੱਚ ਤਥਾਗਤ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਨਾ ਆਵੇ।

ਸੰਤ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਤ੍ਰਿਪਿਟਕ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਧੰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।