ਪਾਣੀ (ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ) ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਵਾਲੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ

(ਸਮਾਜ ਵੀਕਲੀ) “ਖਾਣਾ ਬਰਬਾਦ ਨਾ ਕਰੋ” ਦੇ ਵਾਕ ਨੂੰ “ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਖਾਣਾ ਬਰਬਾਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਬਰਬਾਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ” ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਧਾਰਣ ਪਰੰਤੂ ਗਹਿਰਾਈ ਵਾਲਾ ਬਿਆਨ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਖਾਣੇ ਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸ ਖਾਣੇ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ‘ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ।

ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਅਸਿੱਧੇ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਹ ਪਾਣੀ ਜੋ ਖਾਣੇ ਅਤੇ ਸਮਾਨਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇੱਕ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਪੀਣ ਲਈ ਲਗਭਗ 2 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਅੰਕੜਾ ਸਿਰਫ ਸਿੱਧੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ ਖਾਣੇ ਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਪਾਣੀ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵੱਧ ਰਹੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਵਰਗੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਆਬਾਦੀ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਆਬੋ-ਹਵਾ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਨਾਲ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।ਉਪਰੋਕਤ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਦੇ ਕਿੰਗਜ਼ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਟੋਨੀ ਐਲਨ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਗਲੋਬਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਕ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸਾਡੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਬਦਲਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿਸਾਨੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਖਾਣੇ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਆਯਾਤ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਛੁਪੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਕੁੱਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਪਲਾਈ ਚੇਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਅਸਿੱਧੀ ਦੋਹਾਂ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਲਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਧਿਐਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵਿੱਚ ਅਸਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਵਪਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਘਟਾ ਜਾਂ ਵਧਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਮਾਪ ਕੇ ਨੀਤੀ ਘਾੜੇ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹੇਵੰਦ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਮਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

“ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਪਾਣੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਸਮੂਹਿਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ,” ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਲਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। “ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਸਿਰਫ ਅਸੀਂ ਸਿੱਧਾ ਕਿੰਨਾ ਪਾਣੀ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ, ਸਗੋਂ ਸਾਡੇ ਖਪਤ ਦੇ ਰੁਝਾਨਾਂ ਦਾ ਗਲੋਬਲ ਪਾਣੀ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।”

ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸਿਰਫ ਅਕਾਦਮਿਕ ਚਰਚਾਵਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹ ਦੇਸ਼ ਜੋ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਧਨਾਢ ਹਨ ਉਹ ਪਾਣੀ-ਗਹਿਰਾਈ ਵਾਲੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਘਾਟ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਇਹ ਸਮਾਨ ਆਯਾਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਪਾਰਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਕੁਸ਼ਲ ਵੰਡ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਟਿਕਾਉਤਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਨੈਤਿਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਬ੍ਰਾਜ਼ਿਲ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ, ਜੋ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਧਨੀ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੋਯਾਬੀਨ ਅਤੇ ਮੱਕੀ ਵਰਗੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ, ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਆਪਣੇ ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਸਰੋਤਾਂ ਕਾਰਨ ਖਾਣੇ ਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣੇ ਦੇ ਆਯਾਤ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤਣ ਲਈ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਲਨ ਟਿਕਾਉ ਵਪਾਰਿਕ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸਾਨੀ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਿਕ ਸਹਿਮਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਹ ਲੋਕਲ ਪਾਣੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਖਾਣੇ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।

“ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਆਯਾਤ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ,” ਐਲਨ ਸੁਝਾਉਂਦੇ ਹਨ। “ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਚੰਗੇ ਸਰੋਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ‘ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।”

ਬਦਲਦੇ ਆਬੋ-ਹਵਾ ਬਦਲਾਅ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਧਮਕੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਇਸ ਸਭ ਨਾਲ ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਟਿਕਾਉ ਵਿਕਾਸ, ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਆਬੋ-ਹਵਾ ਦੀ ਲਚਕੀਲੇਤਾ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਰਕਾਰਾਂ, ਔਜਾਗਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਹਿਯੋਗ ਲਈ ਇਹ ਅਧਿਆਨ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਕ ਹੋਵੇਗਾ।

ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਾਡੇ ਇਸ ਕੀਮਤੀ ਸਰੋਤੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਵੱਧ ਰਹੇ ਵਾਤਾਵਰਨਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਵਰਚੁਅਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਟਿਕਾਉ ਭਵਿੱਖ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਮਤੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਖਪਤ ਦੇ ਰੁਝਾਨਾਂ ਦੀ ਛਪੀ ਹੋਈ ਲਾਗਤ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ, ਅਸੀਂ ਗਲੋਬਲ ਪਾਣੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਵਰਤੋਂ ਵੱਲ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਸਮਾਜ ਵੀਕਲੀ’ ਐਪ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਦਿਤਾ ਲਿੰਕ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ
https://play.google.com/store/apps/details?id=in.yourhost.samaj