ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ

ਸਮਾਜ ਵੀਕਲੀ ਯੂ ਕੇ-

ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ  1891 ਨੂੰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਤਨਾਗਿਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮਹੂ ਦੀ ਫ਼ੌਜੀ ਛਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਜਿਸਨੂੰ ਹੁਣ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਨਗਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਹੂ ਇੰਦੋਰ ਨਗਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਮ ਜੀ ਰਾਉ ਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਭੀਮਾ ਬਾਈ ਸੀ । ਆਪ ਜੀ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ 14ਵੀਂ ਸੰਤਾਨ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭੈਣ ਭਰਾਵਾਂ ਚੋਂ , ਦੋ ਭਰਾ ਅਤੇ ਦੋ ਭੈਣਾਂ ਹੀ ਜੀਵਤ ਰਹੀਆ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸਨ ।

ਜਦੋਂ ਭੀਮ ਰਾਓ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਅਛੂਤ (ਜਾਤ) ਸਮਝ ਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ । ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਸਕੂਲ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਹਾਂ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਕਿ ਭੀਮ ਰਾਓ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬੈਠੇਗਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਬੋਰੀ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਆਵੇ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਏ। 1907 ‘ਚ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪਾਸ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਬੰਬਈ ਵਿਖੇ ਅਛੂਤਾਂ ਨੇ ਇਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਵੀ ਕੀਤਾ।

ਸੰਨ 1907 ਵਿੱਚ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਰਾਮਾ ਬਾਈ ਨਾਲ  ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਾਦਾ ਰਸਮਾਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਸੰਨ 1935 ਵਿੱਚ ਰਾਮਾ ਬਾਈ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ 1948 ਡਾ. ਸਵਿਤਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।

ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਐਮਏ, ਪੀਐਚਡੀ (ਕੋਲੰਬੀਆ), ਡੀਐਸਸੀ (ਲੰਡਨ), ਐਲਐਲਬੀ (ਕੋਲੰਬੀਆ), ਡੀਲਿੱਟ (ਉਸਮਾਨੀਆ), ਬਾਰ-ਐਟ-ਲਾਅ (ਲੰਡਨ) ਆਦਿ ਉੱਚ ਡਿਗਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਵਿੱਦਿਅਕ ਗਿਆਨ ਨਿੱਜੀ ਹਿੱਤ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਨ-ਹਿਤ ਲੇਖੇ ਲਾਇਆ।

ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਕੋਲ ਕਿੰਨੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਸਨ?
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਕੋਲ 32 ਡਿਗਰੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ 9 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਲੰਡਨ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਵਿੱਚ 8 ਸਾਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਿਰਫ਼ 2 ਸਾਲ ਅਤੇ 3 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੰਡਨ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਤੋਂ ‘ਡਾਕਟਰ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ’ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਡਾਕਟਰੇਟ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ।

ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਵਿਰੋਧੀ ਸੰਘਰਸ਼
ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਦਰਦ ਝੱਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਸ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੇਠਲੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਨੂੰ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਵਰਗੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਸੀ।

1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਿੱਜੀ ਹਿੱਤ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਟਕਰਾਅ ਹੋਵੇਗਾ, ਮੈਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਤ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਦਲਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਟਕਰਾਅ ਹੋਵੇਗਾ, ਮੈਂ ਦਲਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਵਾਂਗਾ।”

ਉਹ ਦਲਿਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਮਸੀਹਾ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਪਲ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਲਈ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। 1927 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਅਛੂਤਾਂ ਦੇ ਜਨਤਕ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਲਈ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ 1937 ਵਿੱਚ ਬੰਬੇ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਘੜਨੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵੱਲੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕਰਕੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ।

ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਹ ਮਹਾਨ ਚਿੰਤਕ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਨਰੋਈ ਸੇਧ ਦੇ ਕੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਾਣੀ ਬਣਾਉਣਾ ਲੋਚਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਸੇਧ ਦੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰਖਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਨਾਡੇ (Ranade) ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਉਣ ਮੌਕੇ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਨਾਇਕ-ਪੂਜਾ ਦੇ ਦੂਰ-ਗਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚੌਕਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, ”ਆਪਣੇ ਨਾਇਕ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਫਾਂ ਦੇ ਪੁਲ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੈ। ਨਾਇਕ ਦੇ ਆਖੇ ਲੱਗਣਾ ਨਾਇਕ-ਪੂਜਾ ਦੀ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੀ ਭਾਂਤ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਵਿਚ ਕੁਝ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਦਕਿ ਦੂਸਰੀ ਬਿਨਾ ਸ਼ੱਕ ਬਹੁਤ ਘਾਤਕ ਚੀਜ਼ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਮਾਣ-ਇੱਜ਼ਤ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਦੂਸਰੀ ਹੀਣਤਾ, ਖੋਟੇਪਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਸੋਚਣ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਖੋਹ ਲੈਂਦੀ, ਸੁਤੰਤਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਖੋਹ ਲੈਂਦੀ। ਦੂਸਰੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਉੱਲੂ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਸਟੇਟ/ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸੰਕਟ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਉਲਝਾਉਂਦੀ, ਬਾਅਦ ਵਾਲੀ ਸਟੇਟ/ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸੋਮਾ ਹੈ।”

ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵੀ ਮਿਲੇ, ਜੋ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:

ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ 26 ਅਲੀਪੁਰ ਰੋਡ, ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਅੰਬੇਡਕਰ ਜਯੰਤੀ ‘ਤੇ ਜਨਤਕ ਛੁੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
1990 ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨ, ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਕਈ ਜਨਤਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਓਪਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬੀ. ਆਰ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਬਿਹਾਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਮੁਜ਼ੱਫਰਪੁਰ।
ਡਾ. ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਨਾਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸੋਨੇਗਾਓਂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਰਕਾਰੀ ਚਿੱਤਰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਕੋਲੰਬੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਐਸਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਾਡੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ‘ਚ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਿਖ ਕੇ ਦੇਸ਼ ‘ਤੇ ਮਹਾਨ ਉਪਕਾਰ ਕੀਤਾ । ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਲਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੇਟ ‘ਤੇ ਡਾ.ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਬੁੱਤ ਲਗਾਇਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਰਾਕ ਓਬਾਮਾ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬੁੱਤ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ (SYMBOL OF KNOWLEDGE )ਭਾਵ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ।

ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ –
ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ 1948 ਤੋਂ ਸ਼ੂਗਰ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸਨ ਅਤੇ 1954 ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। 3 ਦਸੰਬਰ 1956 ਨੂੰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ “ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਧੰਮ” ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 6 ਦਸੰਬਰ 1956 ਨੂੰ, ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ‘ਤੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਚੌਪਾਟੀ ਬੀਚ ‘ਤੇ ਬੋਧੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਅੰਬੇਡਕਰ ਜਯੰਤੀ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਛੁੱਟੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ-
ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਜੀਵਨ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ:

ਡਾ. ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣ (ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ)
ਸਾਹਿਬ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀਆਂ ਸੰਪੂਰਨ ਰਚਨਾਵਾਂ (ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ)
ਇਹਨਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਬਾਰੇ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ-
ਹੇਠਾਂ ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੁਝ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ ‘ਤੇ ਅਸ਼ੋਕ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਡਾ. ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਲਗਭਗ 9 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਜਾਣਕਾਰ ਸਨ।
ਉਸਨੇ 21 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।
ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾ ਕੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚਡੀ ਕੀਤੀ।
ਉਸ ਕੋਲ ਕੁੱਲ 32 ਡਿਗਰੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਮੰਤਰੀ ਸਨ।
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੋ ਵਾਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਲੜੀਆਂ, ਪਰ ਦੋਵੇਂ ਵਾਰ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।
ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਰ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੁਆਰਾ ਅਛੂਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਧਾਰਾ 370 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਨ, ਜਿਸਨੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਕੁਝ ਮਹਾਨ ਵਿਚਾਰ

1. ਜਿਸ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ, ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦਾ।
2. ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲੰਬੀ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਹਾਨ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
3. ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਅੰਤਮ ਟੀਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
4. ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਵਕੀਲਾਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ।
5. ਉਹ ਧਰਮ ਜੋ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਦੱਸਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਹੈ।
6. ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਤੁਸੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਕਾਨੂੰਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜੋ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਹੈ।
7. ਮਨੁੱਖ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹਨ, ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਪੌਦੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਮੁਰਝਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
8. ਜੇਕਰ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਸਾੜਨ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਵਾਂਗਾ।
9. ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਰੀਰ ਲਈ ਦਵਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਰੀਰ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਦਵਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
10. ਇੰਨੀ ਹਿੰਮਤ ਰੱਖੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਸਮਤ ਛੋਟੀ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਵੇ।
11. ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਸੁਆਦ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।
12. ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ, ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਖਤਮ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
13. ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੋ।
14. ਮੈਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
15. ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।