ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਕੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਉਸਤਾਦ ਵਿਲਾਇਤ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ? ਹਰ ਕੋਈ ਉਸ ਦੀ ਸੰਗੀਤਕ ਸੂਝ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਸਕ ਸੀ ਜਾਂ ਸਿਤਾਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਦਾ। ਜਿੰਨਾ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤਕ ਹੁਨਰ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਲਈ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿਤਾਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਉਸਤਾਦ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਨਾਮ ਅੱਜ ਵੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਰਵਉੱਚ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ (ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼) ਵਿੱਚ 28 ਅਗਸਤ 1928 ਨੂੰ ਜਨਮੇ, ਉਸਤਾਦ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਇਨਾਇਤ ਖਾਨ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਇਮਦਾਦ ਖਾਨ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕ ਸਨ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਸ਼ੁਜਾਤ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਹਿਦਾਇਤ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੇਖਕ ਨਮਿਤਾ ਦੇਵੀਦਿਆਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਵਿਲਾਇਤ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਛੇਵੀਂ ਸਤਰ’ ਉਸ ਦੇ ਅਣਸੁਣੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਉਸਤਾਦ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਕ ਸਟਾਰ ਬਣਨ ਤੱਕ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪਿਛਲੇ 60 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਹਸਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਨ ਵਿੱਚ ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਮਿਲੀ। ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਫਖਰੂਦੀਨ ਅਲੀ ਅਹਿਮਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਸਨ। ਇਹ ਉਹ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਨੂੰ “ਆਫਤਾਬ-ਏ-ਸਿਤਾਰ” ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਹ ਇਕਲੌਤੇ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਭਾਰਤ ਸਿਤਾਰ ਸਮਰਾਟ’ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਸਤਾਦ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਨੇ 1964 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਅਤੇ 1968 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਨਮਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਜਨਵਰੀ 2000 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਫਿਰ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਰਵਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹੈ। ਪਰ, ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ ਜੋ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਰ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹੋਵੇ, ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1951 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਜਾ ਕੇ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਨੂੰ. ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਸਾਲ ਦੇ ਅੱਠ ਮਹੀਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਿਊਜਰਸੀ ਉਸਦਾ ਦੂਜਾ ਘਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕ ਉਸਤਾਦ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਉਹ 13 ਮਾਰਚ 2004 ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਏ। ਉਸ ਨੂੰ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦਾ ਕੈਂਸਰ ਸੀ। ਉਸਤਾਦ ਵਿਲਾਇਤ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸਮਾਜ ਵੀਕਲੀ’ ਐਪ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਦਿਤਾ ਲਿੰਕ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ
https://play.google.com/store/apps/details?id=in.yourhost.samajweekly
