ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਮਹਿਰੋਕ
ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਮਹਿਰੋਕ
(ਸਮਾਜ ਵੀਕਲੀ) ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਮੁੜ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨਾ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਪ੍ਰਥਾ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੌਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਜ ਹਰਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਕਰਕੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਉਹ ਫਸਲ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂਹੰਦ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਝੋਨੇ ਅਤੇ ਕਣਕ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਚਦੀ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਅਗਲੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਬੀਜ ਲਗਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਸਲ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਦੀ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਫਾਇਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਨਦੀਨਾਂ, ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਵੀ ਘਟਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਫਾਇਦਾ ਬਿਨਾਂ ਖਰਚ ਤੋਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂਹੰਦ ਸਾਫ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਖਾਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਲਈ ਚਾਰੇ ਦਾ ਇੱਕ ਮਾੜਾ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਦੇ ਹੋਰ ਉਪਯੋਗ ਵੀ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਮਹਿੰਗੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਛੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪਰਾਲੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ ਹੀ ਆਖਰੀ ਹੱਲ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਕਈ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਨੇੜਲੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਲਈ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ ਬਲਕਿ ਗਲੋਬਲ ਵਆਰਮਇੰਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅੱਗ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਪਰਾਲੀ ਦਾ ਧੂਆ ਸੜਕ ਤੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਸਾਹ ਘੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਕਾਰਬਨ ਮੋਨੋਆਕਸਾਈਡ (CO), ਮੀਥੇਨ (CH4), ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ (CO2), ਸੁਗੰਧਿਤ ਹਾਈਡਰੋਕਾਰਬਨ, ਅਤੇ ਅਸਥਿਰ ਜੈਵਿਕ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਧੂੰਆਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਦਾ ਧੂੰਆਂ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਾਗਮਾਂ ਉੱਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਪਟਾਕੇ, ਫੈਕਟਰੀਆਂ, ਭੱਠਿਆਂ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਲਾ ਧੂਆਂ ਘੱਟ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਤਾਂ ਦਿਵਾਲੀ ਅਤੇ ਦੁਸਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਆਗੂ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਕੇ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਧੂਆਂ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਖੇਤ ਵਿੱਚੋਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂਹੰਦ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਵੱਧ ਖਰਚ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨੀ ਕਟਾਈ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹੋਰ ਕਈ ਉਪਯੋਗਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਬਾਇਓਫਿਊਲ ਜਾਂ ਪਾਰਟੀਕਲ ਬੋਰਡ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਰਾਲੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਟ੍ਰੀਟਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ, ਖਾਦ, ਛੱਤ, ਪੈਕੇਜਿੰਗ ਅਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਦੇ ਹੱਲ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਨ ਦੁਆਰਾ ਪੂਸਾ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਬਾਇਓ-ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਐਨਜ਼ਾਈਮ 20-25 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਖਾਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਗਲੇ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਲਈ ਖਾਦ ਖਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਜੈਵਿਕ ਕਾਰਬਨ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸੁਕਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਕੋਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਥਰਮਲ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟਾਂ, ਪਾਵਰ ਸੋਲਰ ਪਲਾਂਟ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਲਣ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੋਲੇ ਦੀ ਬੱਚਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਾਰਬਨ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਨੂੰ ਘਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟਰੈਕਟਰ-ਮਾਊਂਟਡ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਚੁੱਕਦੀ ਹੈ, ਕਣਕ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਬੀਜਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਬੀਜੀ ਹੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਮਸਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਪਰੋਕਤ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਹੱਲ ਹੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਜਹਿਰੀਲੇ ਧੂਏਂ ਤੋਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਕੀਮਤੀ ਜਾਨਾਂ ਬਚਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਮਹਿਰੋਕ,
ਸਨੌਰ (ਪਟਿਆਲਾ),
ਮੋਬਾਈਲ 6284347188
