ਮੁਦਕੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅੰਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਲੜਾਈ: ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਮੂਲ ਭਾਗ

(ਸਮਾਜ ਵੀਕਲੀ) ਸਥਾਨ: ਮੁਦਕੀ, ਪੰਜਾਬ 18 ਦਸੰਬਰ 1845 ਦਾ ਦਿਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਥਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਦਿਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੈਰਤ,ਦਲੇਰੀ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਗੋਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਸੀ।

18 ਦਸੰਬਰ 1845 ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਨ ਨੂੰ ਕੜਾਕੇ ਦੀ ਹੱਡ ਚੀਰਵੀਂ ਠੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਲੜਾਈ ਨੇ ਮੁਦਕੀ ਦੇ ਰੇਤਲੇ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਖੂਨ ਨਾਲ ਸਿੰਜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

 ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਸੀ ।ਇਸ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਬਾਬਤ ਸੋਚ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਹਿੰਦੋਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਕੀ ਲੋਕਾਂ ਵਰਗੇ ਹੀ  ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਉਹ ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਠੂਹ-ਠਾਹ ਨਾਲ ਜੰਗ ਜਿੱਤ ਜਾਣਗੇ। ਪਰ ਇਸ ਲੜਾਈ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੀਆਂ ਕਿ ਖੁੱਲੀਆਂ ਦਾੜੀਆਂ, ਸਿਰਾਂ’ਤੇ ਦਸਤਾਰਾਂ, ਚੰਡੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਪਾ ਕੇ ਮੈਦਾਨੇ ਜੰਗ’ਚ ਮੁੱਛਾਂ’ ਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਨ ਵਾਲੇ ਸਰਦਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਹ ਸਿਰਲੱਥ ਯੋਧੇ ਹਨ ਜੋ ਅਣਖ ਖਾਤਰ ਮਰਨਾ ਮਾਰਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨਸਾਂ ਵਿੱਚ ਤੱਤੇ ਖੂਨ ਨਾਲ ਚਲਦੀ ਹੈ।

ਪਹਿਲੀ ਅੰਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ  ਜੋ ਕਿ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਸੀ ਜੋ 18 ਦਸੰਬਰ 1845 ਨੂੰ ਮੁਦਕੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਲੜਾਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਦਸਤਕ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ।

ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਜੜ੍ਹਾਂ ਮੁੱਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਨਾਲ ਜਾ ਜੁਣਦੀਆਂ ਹਨ।ਇਹ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ।ਸੰਨ 1839 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਫੁੱਟ ,ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਖੰਡਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ।ਇਸ ਫੁੱਟ ਦੇ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਦਕਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਕੰਧਾਰ ਤਕ ਫੈਲੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਢਾਂਚਾ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲੱਗੀ ਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਮਰਾਜ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਜੋ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ ਨੇ ਮੌਕਾ ਸਾਂਭਦਿਆ ਪੰਜਾਬ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਮਾਰਿਆ।

ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ੈਅ ਤੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਖਲ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।ਇਸ ਅਣਐਲਾਨੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਝਜੋੜਿਆਂ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤਲਖੀ ਤੇ ਤਣਾਅ ਵਧਿਆ। ਇਸ ਵਧੇ ਹੋਏ ਤਣਾਅ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਜੰਗੀ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਿਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ

1845 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜਾਂ ਸਿਰਕੱਢਵੇ ਜਰਨੈਲ ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਸਰ ਹਿਊ ਗੌਫ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਖੇਤਰ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਵਧੀਆਂ। ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਮਹਾਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਆਗੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਆਗੂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੁਦਕੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਕਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵਜ਼ੀਰ ਅਤੇ ਸੈਨਾਪਤੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰਖ਼ਰੀਦ ਗੁਲਾਮ ਬਣ ਚੁਕੇ ਸਨ । ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਜਰਨੈਲਾਂ ਲਾਲ ਸਿੰਘ , ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰੇ ਨੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਮੈਦਾਨ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਕੌਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਲੜਾਈ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿਚ ਹੀ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਦਾ ਵਜ਼ੀਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਯਾਰੀ ਨਿਭਾਉਂਦਿਆਂ ਦੌੜ ਗਿਆ । ਕਨਿੰਘਮ ਲਿਖਦਾ ਹੈ :

” ਹੱਲਾ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ ਮੁਹਰੀ ਸੀ , ਪਰ ਮੂਲ ਤੇ ਗਿਣੀ ਮਿਥੀ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਮੁਠ ਭੇੜ ਕਰਵਾ ਕੇ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਉਲਝਾ ਕੇ ਆਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਗਿਆ ,ਤਾਂ ਜੋ , ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਰਜੀ ਹੋਵੇ , ਆਪਣੀ ਬੇ ਮੁਹਾਰੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੌਹਰ ਪਏ ਵਿਖਾਉਣ।”

ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਯੁੱਧਿਆ ਪ੍ਰਸਾਦ , ਅਮਰ ਨਾਥ ਤੇ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਘਨੱਈਆ ਲਾਲ ਭੱਜ ਤੁਰੇ , ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਫ਼ਰਾਸੀਸੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਕਮਾਂਡਰ ਜਨਰਲ ਰਾਮ ਸਿੰਘ , ਜਨਰਲ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ , ਬੁਧ ਸਿੰਘ , ਚਤਰ ਸਿੰਘ ਕਾਲਿਆਂ ਵਾਲਾ ਆਦਿ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ।

ਮੁਦਕੀ ਦਾ ਰਣਨੀਤਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼-ਮਾਲਕੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਸਰਹੱਦ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਸੀ ਇਸ ਲੜਾਈ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ।

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 10,000 ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੈਦਲ ਦਸਤਾ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਯੂਨਿਟ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ ਫੌਜ ਲੜਾਈ ਦੇ ਅਤੀ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਿਆਰੀ ਨਾਲ ਜੰਗ ਲਈ ਆਈ ਸੀ । ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਦੀ  ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ 10,000 ਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਗਵਾਈ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਫੌਜ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਡੋਗਰੇ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਬਾਕੀ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲਾਂ’ਚ ਸ:ਚਤਰ ਸਿੰਘ ਕਾਲਿਆਂ ਵਾਲਾ, ਸ:ਰਾਮ ਸਿੰਘ, ਸ:ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਸਨ ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਅਜੁੱਧਿਆ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਅਮਰ ਨਾਥ, ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਘਨੱਈਆ ਲਾਲ ਆਦਿ ਜਰਨੈਲ ਵੀ ਸਨ।

ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਫੌਜਾਂ ਆਹਮਣੇ-ਸਾਹਮਣੇ ਡੱਟ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਦੇ ਝੰਡੇ ਲਹਿਰਾ ਰਹੇ ਸਨ।ਜਦੋਂ ਜੰਗ ਦਾ ਬਿਗਲ ਵੱਜਿਆ ਤਾਂ ਨਗਾਰਿਆਂ ਤੇ  ਚੋਟਾਂ ਖੜਕਣ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਤੋਪਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਖੁੱਲ ਗਏ। ਅੱਖ ਦੇ ਫੇਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੁਦਕੀ ਦਾ ਰੇਤਲਾ ਮੈਦਾਨ ਲਹੂ ਨਾਲ ਲਾਲ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਹੀ ਲਾਸ਼ਾਂ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਫੌਜ ਨੇ ਉਸੇ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉੱਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਜਿੱਤਿਆਂ ਸਨ ਪਰ ਥੋੜੇ ਸਮੇ ਦੇ ਵਕਫੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਮੱਥਾ ਲੋਹੇ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਨਾਲ ਲਗਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਜਦੋੰ ਸਿੱਖਾ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਹੱਲੇ ਦਾ ਜਵਾਬ ਜੈਕਾਰੇ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ’ਚ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭੁੱਖੇ ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ ਤਾਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਫੌਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀਆਂ। ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡ ਕੇ ਭੱਜਣ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾ ਲੁਕਿਆ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਗੱਦਾਰ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਡੋਗਰੇ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ। ਅੰਗ੍ਰੇਜਾਂ ਦੇ ਪਿੱਠੂ ਡੋਗਰਾ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਲੱਗਭਗ ਜਿੱਤੀ ਹੋਈ ਜੰਗ’ਚੋੰ ਆਪਣੀ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਫੌਜ ਸਮੇਤ ਘਨੱਈਆ ਲਾਲ, ਅਜਿਧਿਆ ਪ੍ਰਸਾਦ ਅਤੇ ਅਮਰ ਨਾਥ ਆਦਿ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਭੱਜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੂੰ ਮੈਦਾਨ’ਚੋੰ ਭੱਜਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾ ਗਿਆ ਪਰ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨਾ ਮੰਨੀ। ਗੱਦਾਰ ਡੋਗਰੇ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡ ਕੇ ਭੱਜ ਗਏ ਅਤੇ 6 ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜਰਨੈਲ ਤੋਂ ਮੈਦਾਨ’ਚ ਡਟੇ ਰਹੇ।

ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਅਤੇ ਨਾਜੁਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਖਲਾਈ,ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਤੇ ਅਤੀ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਤੋਂ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਿੱਖ ਪੋਜ਼ਿਸ਼ਨਾਂ ‘ਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ। ਦੁਪਹਿਰ ਤੱਕ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਪਦਵੀ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।

ਇਸ ਲੜਾਈ ਦਾ ਮੋੜ ਉਸ ਵੇਲੇ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਤੋਪਖਾਨੇ ਨੇ ਇੱਕ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰ ਗਿਆ। ਸੁਚੱਜੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਅਤੇ ਅਤੀ ਆਧੁਨਿਕ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨੇ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ  ਭਾੜੇ ਤੇ ਰੱਖੇ ਸਿਪਾਹੀ  ਭੱਜਣ ਲੱਗੇ।

ਮੁਦਕੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਲਈ ਇੱਕ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਿੱਤ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਈ। ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਖੂਨੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 800 ਸਿੱਖ ਮਾਰੇ ਜਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਰੀਬ 400 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਲੜਾਈ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਲਈ ਦੂਰਗਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ।

ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਫੌਜੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਹਾਰ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਲੀਕਿਆ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਖਤਰਿਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।

ਇਹ ਲੜਾਈ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਇੱਕ ਕ੍ਰਮਬੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸੀ ਜੋ 1849 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਆਖਰੀ ਨਤੀਜੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ ਸੀ। ਪਹਿਲੇ ਅੰਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਨੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਲੋਨੀਅਲ ਸ਼ਾਸਨ ਲਈ ਮੰਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।

ਮੁਦਕੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅੰਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਲੜਾਈ ਕਾਲੋਨੀਅਲ ਯੁੱਧ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਨੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਵੀਰਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਪਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਫੌਜੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਕ ਘਟਨਾ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇਤਿਹਾਸ ‘ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਅਜੇਹੇ ਅਧਿਆਇ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪੀੜੀਆਂ ਤੱਕ ਗੂੰਜੇਗਾ।

ਸਮਾਜ ਵੀਕਲੀ’ ਐਪ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠ ਦਿਤਾ ਲਿੰਕ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ
https://play.google.com/store/apps/details?id=in.yourhost.samajweekly